نقش و اهمیت سواد سلامت چیست؟

به میزان توانایی افراد در به دست آوردن، تحلیل کردن و فهمیدن اطلاعات و خدمات اولیه بهداشتی که به آن نیاز دارند تا بتوانند در مورد مسائل مربوط به‌سلامتی خود مشارکت داشته و تصمیم‌های درستی را اتخاذ کنند سواد سلامت (Health Literacy) می‌گویند.

سواد سلامت یکی از راهکارهای اساسی برای ارتقای سطح سلامت مردم، جلوگیری از بروز بیماری‌ها و به‌عنوان یکی از مهم‌ترین شاخص‌های سلامت است. به زبان ساده، می‌توان گفت سواد سلامت، توانایی درک و سپس عمل به توصیه‌های بهداشتی و پزشکی متخصصان و کارشناسان سلامت در جهت حفظ و تأمین سلامت است تا آگاهانه قضاوت کنند.

شایان‌ذکر است سواد سلامت در مقایسه با میزان درآمد، وضعیت شغلی، سطح تحصیلات و گروه‌های نژادی یا قومی، تأثیر و اهمیت بیشتری در وضعیت سلامت افراد دارد. از سوی دیگر سواد سلامت معنایی بیش از دسترسی به وب‌سایت‌ها، خواندن جزوه‌ها و پیروی از رفتارهای بهداشتی تجویزشده دارد و فرد را در داشتن نقش فعال در بهبود سلامت خود، مطالبه گری از دولت‌ها برای رسیدگی و عدالت در سلامت، تعامل و بیان نیازهای شخصی، اجتماعی و تصمیم‌گیری در مورد سلامت خود و اطرافیانش توانمند می‌سازد. لذا آموزش‌های ارتقادهنده سلامت باید از سنین پایین در خانه، مهدکودک‌ها، مدارس آغاز و تا سطح دانشگاه و حتی بخشی از آموزش بزرگ‌سالان تداوم یابد.

• چگونه سواد سلامت زندگی‌ها را نجات می‌دهد؟

- به اثرات مضر طغیان اطلاعات غلط بهداشتی (اینفودمی) رسیدگی می‌کند

- بار مرگ‌ومیر ناشی از رفتارهای ناسالم و مضر برای سلامتی را کاهش می‌دهد

- اعتماد به متولیان سلامت، ارائه‌دهندگان خدمات بهداشتی، پاسخ بهداشت عمومی و همچنین علم را افزایش می‌دهد

- آمادگی برای تاب‌آوری افراد در برابر اطلاعات غلط بهداشتی و حمایت از سواد سلامت با دسترسی همگانی به اطلاعات بهداشتی معتبر را افزایش می‌دهد

- سردرگمی، ریسک‌پذیری و نگرش‌ها و رفتارهای مضر را کاهش می‌دهد

• عوارض محدودیت سواد سلامت در حوزه‌های مختلف سلامت چیست؟

 ازجمله عوارض کمبود سواد سلامت، عدم دسترسی به خدمات بهداشتی مناسب، تمایل کمتر به پیگیری درمان، تبعیت دارویی اندک، افزایش میزان مراجعه به اورژانس‌ها، افزایش طول دوره درمان در بیمارستان و افزایش میزان مرگ‌ومیر ایجاد کرده و تأثیر چشم‌گیری در استفاده از خدمات مراقبت سلامت. علاوه بر این موارد، تأثیر اقتصادی منفی ناشی از سواد سلامت پایین‌بر بیماران و سیستم بهداشت و مراقبت سلامت را نمی‌توان نادیده گرفت. این موارد نشان‌دهنده لزوم توجه به سواد سلامت افراد است.

* راه‌های مقابله با چالش نحوه انتقال اطلاعات سلامت به مراجعین

- محدود کردن اطلاعات ارائه‌شده در هر بار ملاقات بیماران

- عدم استفاده از اصطلاحات تخصصی و صحبت با ریتم آهسته

 - جستجو برای یافتن محتوای آموزشی متناسب با توانایی خواندن افراد

- استفاده از تصاویر برای توضیح مفاهیم مهم

- تشویق بیماران به سؤال پرسیدن و بررسی درک افراد از آموزش ارائه‌شده با کمک روش‌های teach back و show me

در اهمیت سواد سلامت در اتخاذ تصمیمات درست برای حفظ سلامت همین بس که

در جوامعی که سطح سواد سلامت مردم، از میزان قابل قبولی برخوردار است، هم مردم بانشاط‌تر، سالم‌تر و پویاترند و هم دولت‌ها، کمتر متحمل هزینه‌های سرسام‌آور درمان می‌شوند و بدین ترتیب، هزینه‌هایی که به‌ناچار باید صرف درمان شود، صرف پیشگیری و بهداشت مردم خواهد شد و این مهم، کیفیت و سبک زندگی مردم را نیز بهبود می‌بخشد.

افراد باسواد سلامت ناکافی، اطلاعات نوشتاری و گفتاری ارائه‌شده توسط متخصصان سلامتی را کمتر درک و به دستورات داده‌شده توسط آن‌ها کمتر عمل می‌‌کنند، وضعیت سلامت ضعیف‌‌تری دارند و هزینه‌‌های پزشکی بیشتری را متحمل می‌کنند.

* سواد سلامت توانمندی‌های فرد را در سه دسته‌ی زیر ایجاد و یا افزایش می‌دهد:

1- توانایی خواندن برگه‌های رضایت‌نامه، برچسب‌ها و پیوست‌های مربوط به داروها و سایر اطلاعات نوشتاری مربوط به حوزه‌های سلامت و بهداشت.

2- توانایی درک اطلاعات نوشتاری و شفاهی که از طرف پزشک، پرستار، داروساز و بیمه‌گر به فرد ارائه می‌شود.

3- توانایی عمل کردن بر اساس دستورالعمل‌های مربوط به برنامه‌های دارویی و مراقبت‌های پزشکی.

سواد سلامت به دوشاخه شخصی و سازمانی تقسیم می‌شود:

سواد سلامت شخصی: توانایی افراد در پیدا کردن، درک و استفاده از اطلاعات و خدمات در راستای اطلاع‌رسانی، تصمیم‌گیری و انجام اقدامات مرتبط با سلامت خود و دیگران.

سواد سلامت سازمانی: توانمندسازی عادلانه افراد در دستیابی به اطلاعات، خدمات و درک صحیح برای تصمیم‌گیری و انجام اقدامات مرتبط با سلامت برای خود و دیگران.

در این راستا یکی از وظایف ارائه‌دهندگان خدمات بهداشتی، ارتقای سلامت عمومی افراد جامعه است و از بهترین شیوه‌های ارتقای سواد سلامت، ایجاد اعتماد است که در دستیابی برابر به خدمات سلامت در محیط‌های بهداشتی و درمانی و محیط‌های اجتماعی نقش دارد.

در این راستا ارتقا و حفاظت از سلامت، پیشگیری از بیماری و غربالگری زودهنگام، مراقبت‌های بهداشتی باید موردتوجه قرار بگیرد تا افراد جامعه بتوانند از مهارت‌های سواد سلامت مانند نحوه دستیابی به اطلاعات صحیح، گفتگو و بحث و دریافت اطلاعات سلامت، تفسیر نمودارها، تصمیم‌گیری در مورد شرکت در مطالعات تحقیقاتی، استفاده از ابزارهای پزشکی برای مراقبت‌های بهداشتی شخصی یا خانوادگی مانند محاسبه زمان‌بندی یا دوز دارو موردنیاز، استفاده از فشارسنج، خواندن دماسنج برخوردار باشند.

راهبردهای کلیدی مورداستفاده برای سیاست گزاران جهت ارتقا سلامت

1- ضرورت توجه به مدل  اجتماعی شدن سلامت و نشاط اجتماعی یکی از ارکان مهم ارتقاء سلامت است و در بسیاری موارد به دلیل در نظر نگرفتن عوامل اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی، تلاش‌ها جهت ارتقاء سلامت به‌اندازه کافی مؤثر نبوده است.

2- در مدل « تغییر رفتار » نیز ارائه اطلاعات به مردم و افزایش سواد سلامت باعث تغییر باورها، نگرش و رفتار آن‌ها خواهد شد.

3- « خود توانمندسازی » مدل دیگری است که در سطح فردی با تقویت اعتمادبه‌نفس و خوداتکایی در فرد مهارت‌های زندگی ازجمله مهارت‌های حل مسئله و تصمیم‌گیری را به او آموزش می‌دهد. این مدل تفکر نقادانه را نیز در افراد فعال نموده تا عواملی که می‌توانند سلامت فرد و جامعه را تحت تأثیر قرار دهند درک کند و در مرحله بعد با اقدام مؤثر باعث تغییرات مثبت شود.

افزایش سواد سلامت مردم می‌تواند، کیفیت مراقبت‌ها و سطح تبعیت افراد از دستورات تیم سلامت را افزایش دهد، رفتارهای افراد برای جست‌و‌جوی خدمت را بهبود بخشد و درنهایت با کاهش بار مراجعات، موجب منطقی‌تر شدن استفاده از منابع و خدمات موجود در نظام سلامت شود.

توانایی‌های لازم در کسب سواد سلامت در 3 گروه طبقه‌بندی می‌شود: توانایی درک اطلاعات نوشتاری و شفاهی که از طرف پزشک، پرستار، داروساز و تیم بهداشت و درمان، توانایی عمل کردن بر اساس دستور عمل‌های مربوط به برنامه‌های دارویی و مراقبت‌های پزشکی و توانایی خواندن اطلاعات نوشتاری مربوط به حوزه‌های سلامت و بهداشت مثل برچسب‌ها، پیوست های مربوط به داروها، فرم‌های رضایت‌نامه و غیره تقسیم می‌شوند.